Ο Οδοντιατρικός Κόσμος και η 28η Οκτωβρίου 1940
Δημήτρης Κουτρούμπας
Οδοντίατρος - Ιστορικός των Επιστημών.
Το δημοσίευμα αποτελεί παρουσίαση μέρους των πορισμάτων της έρευνας που πραγματοποίησε ως ο πρώτος Επι. Μεταδιδακτορικός Ερευνητής της Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών
Τελικό Πρόγραμμα Συνεδρίου
Η εποποιία του 1940, μία από τις ενδοξότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, δεν θα είχε πραγματοποιηθεί χωρίς την καθολική συμμετοχή των Ελλήνων. Ο Ελληνικός Λαός βιώνοντας έντονα το αίσθημα της αδικίας από τις διαρκείς προκλήσεις της φασιστικής Ιταλίας, αφυπνίζεται και κινητοποιείται συγκροτώντας ένα ισχυρό εσωτερικό μέτωπο, “home front” όπως αναφέρεται στην αγγλοσαξονική ιστορική επιστημονική ορολογία.
Η Ελλάδα, μια μικρή, φτωχή και χρεοκοπημένη από το 1932 χώρα, ήταν έτοιμη σε όλα τα επίπεδα να αντιμετωπίσει την υπερδύναμη της εποχής Ιταλία, αφού κατόρθωσε παράλληλα με τη στρατιωτική να οργανώσει ικανοποιητικά και την πολιτική προετοιμασία. Μικρές ψηφίδες αυτής της προετοιμασίας για την τρομακτική πρόκληση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανιχνεύονται στον Οδοντιατρικό Κόσμο.
Με την κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία τον Απρίλιο του 1939, η Ελληνική Πολιτεία βλέπει τα σύννεφα του πολέμου να πυκνώνουν επικίνδυνα και προχωρά στην έκδοση μιας σειράς αναγκαστικών νόμων που οργανώνουν για παράδειγμα την παθητική αεράμυνα της χώρας ή επιβάλουν την κατασκευή καταφυγίων στις νεόδμητες κατοικίες. Άλλες διατάξεις αφορούν τον εφοδιασμό με μάσκες χημικού πολέμου υπό το φόβο χρήσης καυστικών αερίων μουστάρδας από τους Ιταλούς όπως είχαν πραγματοποιήσει το 1935 στον Πόλεμο της Αβησσυνίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο εισάγονται από το ακαδημαϊκό έτος 1939-1940 στο Οδοντιατρικό Σχολείο τα μαθήματα Ιατρική Χημεία και Χημεία Πολέμου. Είναι μια στοχευμένη προσπάθεια για να αποκτήσουν οι φοιτητές της Οδοντιατρικής όπως αντίστοιχα και της Ιατρικής γνώσεις σχετικά με τον χημικό πόλεμο και τις συνέπειές του.
Με τον τορπιλισμό του ευδρόμου καταδρομικού «Έλλη» από το ιταλικό υποβρύχιο Delfino στις 15 Αυγούστου 1940, πέρα από την ακραία προσβολή του θρησκευτικού αισθήματος, καθίσταται ξεκάθαρο σε όλους τους Έλληνες ότι η πολεμική αναμέτρηση με την Ιταλία ήταν θέμα χρόνου. Έτσι, από τα μέσα Αυγούστου 1940 αρχίζει η μυστική επιστράτευση των Ηπειρωτών για την επάνδρωση – σε πολεμική σύνθεση – της VIII Μεραρχίας που εδρεύει στα Ιωάννινα. Ο Γιαννιώτης οδοντίατρος Αλ. Τσουκανέλης που είχε επιστρατευτεί τον Αύγουστο του 1940 με «απόρρητη ατομική πρόσκληση», ώστε να μην δοθεί η παραμικρή αφορμή για πρόκληση των Ιταλών, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Τα πράγματα όμως τούτη τη φορά δεν κυλούσαν όπως πέρυσι μακάρια. […] εγώ και οι γραφείς, γράψε και τρέξε, να οργανώσουμε γοργά – γοργά τους Υγειονομικούς σχηματισμούς, παραλαμβάνοντας σκηνές, κρεββάτια, παντοειδές υλικό, να τσεκάρουμε και να ξανατσεκάρουμε τους υγειονομικούς καλάθους. Γιατροί νεοφερμένοι ανεβοκατέβαιναν και ο ίδιος πυρετός σε όλα τα Γραφεία της Μεραρχίας και τους «πυρήνας επιστατεύσεως» που για λόγους ασφαλείας, μυστικότητος και αποφυγής θορύβου – είχαν σκορπισθεί με τα υλικά τους (στολές, άρβυλα, κουβέρτες, οπλισμό) στα Σχολεία των πέριξ των Ιωαννίνων κοντινών χωριών».
Οι Έλληνες με αυτοσυγκράτηση επιδεικνύουν πρωτόγνωρη αποφασιστικότητα για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Άπαντες αφυπνίζονται και κινητοποιούνται, ώστε η χώρα να είναι έτοιμη για τη μεγάλη ημέρα που δεν θα αργήσει να έρθει.
Στην Αθήνα το Υπουργείο Παιδείας, αλλά και το Πανεπιστήμιο Αθηνών (Εικ.1) προετοιμάζονται και μεταξύ άλλων αποφασίζεται η επίσπευση των εξετάσεων, ειδικά για όσους πρόκειται να επιστρατευτούν.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1940 το Υπουργείο Παιδείας ζητά από το Ε.Κ.Π.Α. (Εικ.2) να εξετασθούν το αργότερο μέχρι τις τελευταίες ημέρες του Σεπτεμβρίου οι φοιτητές και «εξαιρετικῶς τούς καλούμενους «εἰς τάς τάξεις τοῦ στρατοῦ κατά τήν 1ην 8/βρίου ἐ.ἔ.» Η αιτία είναι προφανής: «λόγῳ τῆς ἐξαιρετικῆς περιπτώσεως καί τοῦ ἐπείγοντος τοῦ πράγματος».
Η αποφράδα ημέρα έφθασε. Ήταν ξημερώματα της Δευτέρας 28 Οκτωβρίου 1940, οπότε ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης Ιωάννης Μεταξάς απορρίπτει τις ιταλικές αξιώσεις. Ήταν η στιγμή κατά την οποία η λαϊκή διάθεση συμπίπτει με την κρατική βούληση και ταυτόχρονα ο Ελληνικός Λαός συντονίζεται στον αγώνα της πρώτης γραμμής. Άπαντες κινητοποιούνται – σαν έτοιμοι από καιρό – οργανώνονται και μετέχουν στη μεγάλη πολεμική προσπάθεια. Ειρήσθω εν παρόδω ότι ο Ιωάννης Μεταξάς, ως πολιτικός (έστω και δικτάτορας), αλλά και ως ασθενής είχε στενές σχέσεις με τον οδοντιατρικό κόσμο όπως φαίνεται και στη σχετική ευχαριστήρια κάρτα προς τον οδοντίατρο Γ. Μπάγκο (Εικ.3).
Οι Έλληνες με απαράμιλλο ενθουσιασμό τα πηγαίνουν θαυμάσια από τις πρώτες ώρες της κήρυξης του πολέμου, παρά το γεγονός ότι γνώριζαν πως οι προοπτικές νίκης απέναντι στην υπερδύναμη της εποχής Ιταλία ήταν εξαιρετικά περιορισμένες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η επιτυχία της επιστράτευσης ήταν απρόσμενα μεγάλη, χάρη στο καλά καταρτισμένο σχέδιο άμυνας ΙΒβ, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα το 80% των στρατευμένων να φθάνει στα έμπεδα ήδη από την πρώτη ημέρα, ενώ προβλεπόταν ότι η επιστράτευση θα ολοκληρωνόταν σε 5 ημέρες. Στις 28 Οκτωβρίου, 3.000 αδελφές νοσοκόμες με φύλλα πορείας αναχωρούν άμεσα για να επανδρώσουν τα 58 στρατιωτικά νοσοκομεία της χώρας.
Είναι η ίδια ημέρα, η 28η Οκτωβρίου του 1940, κατά την οποία επιτάσσονται τα οδοντογλύφανα (ποδοκίνητα οδοντιατρικά μηχανήματα) των φοιτητών του Οδοντιατρικού Σχολείου, όπως φαίνεται από τις σχετικές αιτήσεις φοιτητών που ζητούν τον Σεπτέμβριο του 1941 την επιστροφή τους (Εικ.4).
Είναι η 28η Οκτωβρίου 1940 όπου οι φοιτητές του Οδοντιατρικού Σχολείου, αλλά και όλων των υπόλοιπων τμημάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών επιστρατεύονται ενάντια στον ιταλικό φασισμό, πολεμώντας στο μέτωπο. Το δε προσωπικό του Πανεπιστημίου συμμετέχει ενεργά στην παθητική αεράμυνα. Ένα έργο απαιτητικό και ψυχοφθόρο.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι τεχνολογικά ένας πόλεμος που διαφέρει από τους προηγούμενους. Πλέον υπάρχουν μεγάλα βομβαρδιστικά, αλλά και βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης, τα περίφημα Stuka που προκαλούν τεράστιες απώλειες αμάχων. Ο φόβος των βομβαρδισμών ήταν σοβαρότατος, αφού μπορούσε να τσακίσει το ηθικό του άμαχου πληθυσμού με κίνδυνο μοιραία να οδηγηθεί σε κατάρρευση το εσωτερικό μέτωπο. «The bomber [aircraft] will always get through» όπως ανέφερε ο Stanley Baldwin σε ομιλία του στο Βρετανικό Κοινοβούλιο το 1932, διαπιστώνοντας ότι τα βομβαρδιστικά μπορούν πολύ εύκολα να περάσουν τις εχθρικές γραμμές και να σπείρουν τον πανικό. Ήδη από την 28η Οκτωβρίου 1940 τα ιταλικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα χρησιμοποιήθηκαν για τον στρατηγικό βομβαρδισμό των αμάχων, με την Πάτρα να δοκιμάζεται σκληρά έχοντας περισσότερους από 50 νεκρούς και 100 τραυματίες.
Οι βομβαρδισμοί σε Πάτρα, Ιωάννινα, Καστοριά και άλλες πόλεις είχε σαν αποτέλεσμα την άμεση οργάνωση της Παθητικής Αεράμυνας. Στο Οδοντιατρικό Σχολείο Αρχηγός της Παθητικής Αεράμυνας ορίζεται ο Ειδικός Καθηγητής Κοσμάς Αραβαντινός με υπαρχηγούς τους ειδικούς Καθηγητές Γ. Κεφαλά και Στ. Σπεράντζα (Εικ.5).
Τέλος, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι όλοι οι ειδικοί καθηγητές δεν έμειναν αμέτοχοι τον αγώνα υπέρ της πατρίδας. Στις 11 Νοεμβρίου 1940 ο Ιωάννης Μεταξάς καλεί σε πνευματική επιστράτευση και εγρήγορση και τους καθηγητές των Ανωτάτων Σχολών. Οι ειδικοί καθηγητές του Οδοντιατρικού Σχολείου ανταποκρίνονται άμεσα και προτείνουν «τήν ἵδρυσιν Ὑπηρεσίας ἑπανορθώσεων προσωπογναθικῶν ἀπωλειῶν οὐσίας, ἐκ τραυμάτων τοῦ πολέμου, ὡς καί ἐπιμελείας τῶν καταγμάτων τῶν γνάθων» (Εικ.6,7).
Η συστράτευση όλου του Οδοντιατρικού Κόσμου με προεξάρχον το προσωπικό του Οδοντιατρικού Σχολείου, αποτελεί ένα ακόμα τρανταχτό παράδειγμα μας ότι η 28η Οκτωβρίου 1940 αποτέλεσε τη μοναδική φορά στην ελληνική ιστορία, όπου ο Λαός μας παραμέρισε διχασμούς του παρελθόντος, συμφιλιώθηκε, πολέμησε και νίκησε.