ΟΥΡΗΤΗΡΕΣ – ΔΟΝΤΙΑ
Δημήτρης Κουτρούμπας
Οδοντίατρος - Ιστορικός των Επιστημών, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών, τ.Μεταδιδακτορικός Ερευνητής
Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών
Τελικό Πρόγραμμα Συνεδρίου
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου (1923 – 1940), παρατηρείται μια αξιοθαύμαστη άνθηση οδοντιατρικών εφημερίδων και περιοδικών, ώστε δικαίως μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η άνοιξη του Ελληνικού Οδοντιατρικού Τύπου. Είναι τόσο εντυπωσιακός ο αριθμός των οδοντιατρικών εντύπων, ώστε δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί πως ο όγκος τους ξεπερνά κατά πολύ τις σημερινές έντυπες περιοδικές οδοντιατρικές εκδόσεις.
Ένα από τα πλέον ξεχωριστά ελληνικά οδοντιατρικά περιοδικά ήταν η Διεθνής Οδοντιατρική. Ίσως, είναι το μοναδικό στον κόσμο τετράγλωσσο οδοντιατρικό επιστημονικό περιοδικό, αφού περιείχε οδοντιατρικά άρθρα στην ελληνική, αγγλική, γαλλική και αραβική γλώσσα. Εκδίδονταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, από το 1928 έως το 1955, και εκδότης της Διεθνούς Οδοντιατρικής ήταν ο Λοΐζoς Ολύμπιος, απόφοιτος του Ὀδοντιατρικοῦ Σχολείου τοῦ ἐν Ἀθήνῃσι Πανεπιστημίῳ. (Εικ.1)
Τον Μάρτιο του 1935, η Διεθνής Οδοντιατρική αναδημοσιεύει άρθρο του Βαρθολομαίου Γκίζη, πρωτοπόρου καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ο οποίος διατύπωνε την άποψη ότι οι φλεγμονές των ουρητήρων και οι στενώσεις τους, προέρχονταν από μολύνσεις οργάνων του ανθρώπινου οργανισμού που βρίσκονταν μακριά από την ανατομική θέση των ουρητήρων όπως η μόλυνση από τερηδονισμένα δόντια. (Εικ. 2)
Ο καθηγητής Γκίζης, ο οποίος θεωρείται πρωτοπόρος της Ουρολογίας στην Ελλάδα, εδράζει τις απόψεις του στην περίφημη Focal Infection Theory. Πρόκειται για τη θεωρία εστιακής λοίμωξης, σύμφωνα με την οποία οι παθήσεις του ανθρωπίνου οργανισμού προέρχονται από κρυπτογενείς σηπτικές εστίες, οι οποίες αναπτύσσονται σε διάφορα όργανα του σώματος όπως ρινικοί θάλαμοι, γεννητικά όργανα και στο στόμα: οι αμυγδαλές, τα νεκρά, τα εκπολφωμένα δόντια, όπως και τα δόντια με αποστήματα.
Η αντίληψη περί σηπτικού στόματος, ως εστίας μολύνσεως, διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1898 από τον χειρουργό William Hunter και αντιμετωπίσθηκε με επιφυλακτικότητα από τον αγγλικό οδοντιατρικό κόσμο. Ωστόσο, μια δεκαετία αργότερα, το 1910, η νέα διάλεξή του με τίτλο The role of Sepsis And Antisepsis in Medicine and the importance of Oral Sepsis as its chief cause, η οποία πραγματοποιήθηκε στο McGill University (Μόντρεαλ Καναδά), αποτέλεσε σημείο αναφοράς, καθώς θεωρήθηκε ότι μια σειρά από συστηματικές νόσους όπως αναιμία, γαστρίτιδα, κολίτιδα, νευρολογικές διαταραχές (όλων των ειδών), χρόνιες ρευματικές παθήσεις, νεφρικές παθήσεις κ.α. επιβαρύνονται δραματικά από τη στοματική σήψη.(Εικ. 3)
Ο Hunter έδινε ιδιαίτερη σημασία σε κάθε είδους τεχνική εργασία οδοντικής αποκατάστασης, τις οποίες αποκαλούσε «παγίδες σήψεως». Δήλωσε, χαρακτηριστικά, ότι πολλές φορές παρακολούθησε την εκδήλωση και εξέλιξη μιας γενικής νόσου, σε διάστημα ενός ή δύο μηνών, μετά την τοποθέτηση οδοντοτεχνικών εργασιών. Ειρωνευόμενος παρατήρησε πως η συντηρητική Οδοντιατρική θα έπρεπε να αποκαλείται σηπτική Οδοντιατρική, σοκάροντας τους παριστάμενους οδοντιάτρους.
Οι απόψεις του W. Hunter έγιναν αφορμή για την πραγματοποίηση εκτεταμένων ερευνών σε σημαντικά πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης και της Αμερικής, προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία της. Οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες – που πραγματοποιήθηκαν με τα διαθέσιμα μέσα και τις γνώσεις της εποχής – κατέληγαν σε συμπεράσματα, τα οποία επιβεβαίωναν τη θεωρία της εστιακής μόλυνσης. Κοινό συμπέρασμα πως οι κάθε είδους ενδοδοντικές θεραπείες δεν έπρεπε να αποτελούν λύση επιλογής για τη διατήρηση των δοντιών, διότι ανιχνεύονταν παθογόνοι μικροοργανισμοί εντός των ριζικών σωλήνων και μετά το πέρας της θεραπείας.
Ορισμένοι μάλιστα από τους πολέμιους των ενδοδοντικών θεραπειών, όπως ο διακεκριμένος ιατρός και μικροβιολόγος Edward C. Rosenow ερευνητής στο Division of Experimental Bacteriology του Mayo Foundation, προχώρησαν σε πειράματα εκπόλφωσης δοντιών σκυλιών, στα οποία τοποθέτησαν δείγμα μικροοργανισμών από όργανα νοσούντων ανθρώπων: ἀπομιμηθέντες ἀπαραλλάκτως τὸν τρόπον, καθ’ ὅν προκαλοῦσι τὴν τοιαύτην ἀλλοίωσιν ἀπερισκέπτως οἱ Ὀδοντίατροι ἐπὶ ἀνθρώπων. Με σειρά δημοσιευμάτων σε γνωστά ιατρικά περιοδικά επιχείρησε να καταδείξει την αιτιολογική συγγένεια μεταξύ των παθογόνων μικροβίων και νόσων όπως νεφρίτιδα, νεφρολιθίαση, έλκος στομάχου, σπασμοί του διαφράγματος και άλλων μυών, χορεία κ.λ. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο Αλέξιος Κρίκος, οδοντίατρος των βασιλέων Γεωργίου Β΄ και Παύλου, αλλά και οδοντίατρος εγνωσμένου επιστημονικού κύρους που έχαιρε εκτίμησης και στις Η.Π.Α., ο Rosenow τον Απρίλιο του 1930 στο Συνέδριο Εσωτερικής Παθολογίας που πραγματοποιήθηκε στο Wiesbaden της Γερμανίας ολοκλήρωσε την ομιλία του ως εξής: «Σχεδὸν ὅλοι οἱ ἐκπεπολφωμένοι ὀδόντες ἀσθενῶν, πασχόντων ἐκ διαφόρων γενικῶν νόσων, ἀδιάφορον ὑπὸ τινός Ὀδοντιάτρου, ἢ κατὰ τίνα μέθοδον εἶχον θεραπευθῇ καὶ ἐμφραχθῇ, εὑρέθησαν μεμολυσμένοι διὰ καλλιεργημάτων δὲ, ληφθέντων ἐκ τούτων, κατωρθώσαμεν ν’ ἀναπαραγάγωμεν ἐπὶ ζῴων τὰς αὐτὰς νόσους». Επομένως η μόνη ασφαλής λύση κατ’ αυτούς ήταν η αφαίρεση των νεκρών και εκπολφωμένων δοντιών με τραγικές συνέπειες. Ανυπολόγιστος αριθμός δοντιών για πολλές δεκαετίες εξήχθησαν στο όνομα της θεωρίας εστιακής λοίμωξης όπως και χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα και αφαίρεσης αμυγδαλών.
Ήταν τόσο έντονη η επίδραση της θεωρίας στον χώρο της Οδοντιατρικής, ώστε και οι πλέον έγκριτοι οδοντίατροι υπερθεμάτιζαν. Για παράδειγμα Α. Κρίκος σε δημόσια διάλεξή του, η οποία πραγματοποιήθηκε την 27η Μαρτίου 1931 στην Ελληνική Οδοντοστοματολογική Εταιρεία και δημοσιεύτηκε σε τευχίδιο με τίτλο «Νεκροί ὀδόντες καὶ ἡ ἐπίδρασις αὐτῶν ἐπί τῆς καθόλου ὑγείας» (Εικ. 4) απέδιδε πάθηση του δεξιού οφθαλμού σε θεραπεία του πολφού με τη μέθοδο της μουμιοποίησης του σύστοιχου κάτω δεξιού δεύτερου γομφίου (#47).
Ακόμα πιο ακραία ήταν συμμετοχή του Κρίκου σε ιατρικό συμβούλιο για νόσο αγνώστου προελεύσεως σε ασθενή, ο οποίος ήδη από τριμήνου είχε προσβληθεί από λευχαιμία. Κατά την εξέταση ακτινογραφίας του κρανίου διαπιστώθηκε η ύπαρξη 10 νεκρών δοντιών (ὑπό θετικὴν ἐμφάνισιν τῆς πλακός) τα οποία και εξάχθηκαν. Ως δια μαγείας, ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων που αρχικά ήταν 18.000, ἀντί τοῦ φυσιολογικοῦ τῶν 7.000, όπως αναφέρει, κατήλθε στις 8.000 και έκτοτε διατηρήθηκε σταθερός. Οι δύο περιπτώσεις είναι δημοσιευμένες από τον Κρίκο και οι ασθένειες αποδόθηκαν βάση της θεωρίας της εστιακής μόλυνσης σε «ενδοδοντικά» θεραπευμένο και νεκρά δόντια αντίστοιχα.
Η θεωρία της εστιακής μόλυνσης ήταν κυρίαρχη σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, αποτελώντας όχι μόνο τροχοπέδη στην εξέλιξη της Οδοντιατρικής, αλλά απειλώντας ευθέως την υπόστασή της ως επιστήμη υγείας. Το υπαρξιακό πρόβλημα που ανέκυπτε για την Οδοντιατρική διατυπώνονταν δημόσια σε αρθρογραφία και διαλέξεις, παράδειγμα αποτελεί και η ακόλουθη αναφορά: «Ἐξ ὅσων γνωρίζομεν, ἡ Ὀδοντιατρικὴ ἐπιστήμη δὲν τρέφει καὶ μεγάλας ἐλπίδας περὶ τῆς ἀποτελεσματικῆς θεραπείας τῆς πυορροίας· ἂν δὲ εἰς ἐπίμετρον ἀποβάλῃ πᾶσαν ἐλπίδα καὶ περί λύσεως τοῦ προβλήματος τῆς θεραπείας τῶν ριζικῶν σωλήνων, οὐδεὶς πλέον συντρέχει λόγος ν’ ἀποκαλῆται ἐπιστήμη ἡ Ὀδοντιατρικὴ, οὔτε ν’ αυταπατώμεθα, τιτλοφοροῦντες ἐμαυτούς Ἐπιστήμονας.»
Χάρη στις προόδους της Ιατρικής, αλλά και τις προόδους της Περιοδοντολογίας και της Ενδοδοντολογίας, η Οδοντιατρική κατόρθωσε να ανακτήσει το κύρος της παραμένοντας κραταιά και σε περίοπτη θέση μεταξύ των Επιστημών της Υγείας.
Τα έντυπα που παρουσιάζονται στο άρθρο βρίσκονται στη βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ.